Presentizm, hastalık varlığına rağmen işe gidilmesi, hasta iken çalışılması ile ortaya çıkan verimlilik kaybı fenomenidir. Bir başka tanıma göre ise bireyin uygun olmayan biyopsikososyal koşullarda işe gitme kararı vermesiyle başlayan, çalışanın iş yerindeki performansını ve iş yerinin verimliliğini etkileyen bir süreçtir.
İşin gereğinden, iş ortamından, kişisel kaynaklı ve çevresel etkenlerden kaynaklı olmak üzere dört başlık altında sınıflandırılabilir.
İşin gereğinden kaynaklanan nedenler
• Özellikle uzun süre devam eden fazla mesai ve aşırı iş yükü
• İş güvencesinin olmaması ve iş kaybetme korkusu
• Rol çatışması ve rol belirsizliği
• Çalışanların işleri hakkında inisiyatif kullanamamaları ve yetki sınırlarının açıkça belirlenmemesi, iş üzerindeki kontrolün düşük olması
• Zaman baskısı
• Artan iş talepleri
• Ekip çalışması düzeyinin yüksek olması ve iş etiği
• İş yerinde sorumlulukların artması
• Geçici olarak çalışma
İş ortamından kaynaklanan nedenler
•Örgütün yapısında bulunan belirsizlikler, çalışanların haklarının ihlal edildiği, çalışanlara değer verilmediği bir örgüt kültürü
• İş doyumunun düşük olması
• Örgüt içindeki bireyler ve gruplar arasında ortaya çıkan ancak iyi yönetilemeyen çatışmalar
•Gürültü, sıcaklık, ışık gibi iş yerinin fiziksel koşulları
•Ağır ve zorlayıcı işler
• İş yerinin kötü yönetimi
• Çalışanların iş yerlerine bağlılığını kötü yönde etkileyen ve sonucunda ruhsal sorunlara neden olan eşitsizlik ve ayrımcılık içeren uygulamalar
•İş güvenliği uygulamalarının yapılmaması
•Çalışanları hem fiziksel hem de ruhsal olarak olumsuz yönde etkileyen iş kazaları ve meslek hastalıkları
•Mobbing, zorbalık ve şiddet
• Personel değişimi konusunda yaşanan zorluklar
• Çalışanların iş arkadaşları ve yöneticilerle olan ilişkileri
•İş yerinin işe katılım politikaları
Kişisel kaynaklı nedenler
•Çalışanların kişiliğine uymayan işlerde çalışması
• Bireylerin işleri ve aile yükümlülükleri
•Çeşitli fiziksel ve ruhsal sorunlara da yol açan stres
•Depresyon
•Tükenmişlik sendromu
•Eğitim düzeyi
• Kariyer planlarının gerçekleşmemesi
• İşe bağlılık
•Yaşlanma ve hizmet süresinin uzun olması
Çevresel etkenlerden kaynaklanan nedenler
•Ekonomik krizler, işsizlik, enflasyonun yüksek olması, refah düzeyinin düşük olması, geçim sorunları, siyasi belirsizlikler gibi nedenlerle oluşan stres
• Yoğun trafik ve gürültü, kirlilik gibi çeşitli çevre sorunlarından kaynaklanan stres
PRESENTİZMİN SONUÇLARI
Presentizm kişisel ve örgütsel olarak birtakım sonuçlara yol açmaktadır. Olumsuz sonuçları:
• İş yerlerinin en az girdi ile en fazla çıktıya ulaşma süreci olarak tanımlanan verimliliğin düşmesi ve buna bağlı olarak ortaya çıkan maliyet artışı
•Performans düşüklüğü
•Çalışanın motivasyonunda düşme
• Çalışan memnuniyetsizliği
•İşe devamsızlık
•Bir zaman dilimi içerisinde iş yerine katılan ve iş yerinden ayrılan birey hareketleri olarak tanımlanan çalışan devir hızında artış
•Çeşitli sağlık sorunları (bulaşıcı hastalıkların yayılması, bazı bulaşıcı olmayan hastalıklar)
• Ruh sağlığının bozulması ve çalışma yeteneğinin azalması
Olumlu sonuçları:
•Verimlilikte azalmaya rağmen iş yükünün birikmesinin önlenmesi
•Çalışma arkadaşları ve yöneticilerin bireye saygısının artması
•Başarı, yavaş yavaş iyileşme ya da yurttaşlık davranışı duygusunun elde edilmesi
• Uzun ya da kısa süreli işe devamsızlığın olumsuz psikososyal etkilerinin azalması
• İş yükü üzerindeki kontrol duygusunun artması
• Motivasyonla ilgili yararlar
•İyileşme sürecinin kolaylaşması
• İş yerine ve çalışma arkadaşlarına bağlılığın gösterilmesiyle çalışanlar arasındaki uyum ve iş birliğinin artması
• Çalışanın işe devamsızlığı sırasında diğer çalışanlara yüklenecek olan iş yükünün azalması
• İşe devamsızlığa bağlı ekonomik kayıpların azaltılması
PRESENTİZMİN ÖNLEME YAKLAŞIMLARI
Presentizm ile mücadele etme yöntemleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.
•Sağlıklı yaşamak
•Planlı yaşamak
•Zaman yönetimi
•İş ve ev yaşamındaki sınırları belirlemek
•Yaşamak için çalışmak
• Hayır demeyi öğrenmek
• İş birliği ve sosyal destek
• İnsan kaynakları bölümlerinin presentizmle etkin bir şekilde mücadelesi
•İşlerin yeniden düzenlenmesi ve yeni çalışma şekillerinin uygulanması (esnek çalışma saatleri, sanal çalışma platformları vb.)
• Örgütsel sağlık sorunları üzerine yoğunlaşmak ve stresle başa çıkma yöntemleri uygulamak
• Çalışan destek programları, çalışanların sağlık danışmanlığı hizmetlerini kullanmasının teşvik edilmesi
• Devamsızlık yapılan günler için ücret kesintisinin olmaması