Karbon monoksit (CO), renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz olup, yanma süreçlerinin eksik oksijen varlığında gerçekleşmesi sonucu oluşur.

 İnsan sağlığı üzerinde ciddi ve potansiyel olarak ölümcül etkilere sahip olan bu gaz, özellikle kapalı alanlarda birikerek zehirlenmelere neden olabilir. Özellikle kış aylarında ısınma amacıyla kullanılan cihazlar nedeniyle karbon monoksit zehirlenmelerinde artış gözlenmektedir.

KARBON MONOKSİTİN OLUŞUMU VE MARUZİYET YOLLARI

1.Eksik Yanma Süreçleri:

o Yakıtlı Isıtma Sistemleri: Bacaları tıkanmış veya bakımı yapılmamış sobalar ve kazanlar.

o Gazlı Cihazlar: Doğru şekilde havalandırılmayan ocaklar ve şofbenler.

o Araç Egzozları: Kapalı garajlarda veya havalandırması yetersiz alanlarda çalışan motorlar.

2.Endüstriyel Kaynaklar:

o Metalürjik Prosesler: Yüksek fırınlar ve kok üretimi sırasında.

o Kimyasal Üretim: Metanol ve diğer organik bileşiklerin üretimi.

3.Doğal Kaynaklar:

o Orman Yangınları: Büyük ölçekli yanma olayları.

o Volkanik Faaliyetler: Doğal gaz emisyonları.

SAĞLIK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Karbon monoksit, hemoglobine yüksek afinitesi nedeniyle oksijenin taşınmasını engeller. Karboksihemoglobin (COHb) oluşumu sonucu dokulara oksijen taşınamaz, bu da hipoksiye yol açar.

Akut Maruziyet:

1-Düşük Düzeylerde: Baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı ve yorgunluk.

2-Orta Düzeylerde: Kas koordinasyonunda bozukluk, göğüs ağrısı, konfüzyon.

3-Yüksek Düzeylerde: Bilinç kaybı, koma ve ölüm.

Kronik Maruziyet:

1-Kardiyovasküler Etkiler: Kalp hastalıkları riskinde artış.

2-Nörolojik Bozukluklar: Bellek ve bilişsel fonksiyonlarda azalma.

3-Gebelik ve Gelişme Üzerindeki Etkiler: Düşük doğum ağırlığı ve gelişimsel gecikmeler.

Hastaların kanındaki COHb oranlarına göre klinik tabloları aşağıdaki gibi olabilir.

• %10: Hafif baş ağrısı, kolay yorulma

• %20: Şiddetli baş ağrısı, bozulmuş motor beceri

• %30: Şiddetli kas güçsüzlüğü, bulantı, kusma

• %40: Konfüzyon, deliryum

• %50: Taşikardi, kardiyak irritabilite

• %60: Nöbet, solunum yetmezliği

• %70: Koma, solunum yetmezliği, ÖLÜM

ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

1-Teknik Önlemler:

Cihaz Bakımı: Isıtma ve pişirme cihazlarının düzenli olarak yetkili servislerce kontrol edilmesi.

Baca Temizliği: Bacaların periyodik olarak temizlenmesi ve tıkanıklıkların giderilmesi.

Havalandırma: Kapalı alanların uygun şekilde havalandırılması.

2-Algılama ve Uyarı Sistemleri:

Karbon Monoksit Dedektörleri: Ev ve iş yerlerinde dedektörlerin kurulması ve düzenli olarak test edilmesi.

Alarm Sistemleri: Yüksek CO seviyelerinde otomatik olarak uyarı veren sistemlerin kullanılması.

3-Eğitim ve Farkındalık:

Halk Eğitimi: Karbon monoksit tehlikeleri ve önlemleri konusunda bilinçlendirme kampanyaları.

İş Yeri Eğitimi: Çalışanların riskler ve güvenlik prosedürleri hakkında eğitilmesi.

4-Yasal ve Düzenleyici Önlemler:

Standartlar ve Yönetmelikler: Cihazların güvenlik standartlarına uygunluğunun denetlenmesi.

Denetimler: Yetkili kurumlar tarafından periyodik kontrol ve denetimlerin yapılması.

Sonuç olarak karbon monoksit, sessiz ve gizli bir tehdit olarak insan sağlığını ciddi şekilde tehdit etmektedir. Zehirlenmelerin önlenmesi için teknik önlemler, eğitim ve yasal düzenlemelerin etkin bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Bireylerin ve toplumun bilinçlendirilmesi, bu tehlikenin azaltılmasında kritik bir öneme sahiptir.

Dr. Hakan ERDOĞAN

A Sınıfı İGU

Makine Y. Mühendisi

İSG (Lisans, Y.lisans, Doktora)

Kaynaklar

1. World Health Organization (WHO). (2010). "Guidelinesfor Indoor Air Quality: Selected Pollutants."

2. U.S. Environmental Protection Agency (EPA). (2016). "Carbon Monoxide's Impact on Indoor Air Quality."

3. Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı. (2020). "Karbon Monoksit Zehirlenmelerine Yönelik Bilgilendirme."