Yangın, sadece fiziksel hasara yol açan bir afet değildir; aynı zamanda derin psikolojik etkiler de bırakır. Bir yangın sonrası hayatta kalan kişiler, evlerini, eşyalarını, anılarını ve hatta sevdiklerini kaybetmiş olabilir. Böyle bir felaketin ardından yaşanan psikolojik etkiler, travma sonrası stres bozukluğu, kaygı ve depresyon gibi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir (American Psychiatric Association , 2013).
Yangın sonrası toparlanma süreci, fiziksel yaraların iyileşmesi ve hasarın onarılmasının ötesinde, ruhsal olarak da destek gerektirir (North & Pfefferbaum, 2020).
Travma yaşayan bireylerin iyileşme sürecinde karşılaşabilecekleri zorlukları anlamak ve onlara en iyi şekilde destek sunmak, toplumun ve ruh sağlığı profesyonellerinin ortak sorumluluğudur (Bryant ve ark., 2018).
YANGIN SONRASI PSİKOLOJİK TEPKİLER
Bir yangının ardından yaşanan duygusal ve psikolojik tepkiler kişiden kişiye değişebilir. Ancak genel olarak sık görülen tepkiler şunlardır:
Travma Sonrası Stres Bozukluğu: Bireyler, yangını sık sık hatırlayabilir, kabuslar görebilir, olayın tekrar yaşanacağı korkusuna kapılabilir (Yule, 2019).
Kaygı ve Panik Ataklar: Güvensizlik duygusu artabilir, yangınla ilişkili ortamlarda ya da duman gibi tetikleyici unsurlar karşısında aşırı tepkiler verilebilir (Neria ve ark., 2011).
Depresyon ve Umutsuzluk: Kaybedilen şeylerin yerine konulamayacağı hissi, hayata karşı ilgisizlik, geleceğe dair ümitsizlik gibi belirtiler görülebilir (Bonanno ve ark., 2010).
Öfke ve Suçluluk Duygusu: Bireyler kendilerini ya da başkalarını suçlayabilir, öfke patlamaları yaşayabilirler (Galeave ark., 2002).
Bağlanma Problemleri: Sevdiklerini veya evlerini kaybeden kişiler, insanlarla bağlantı kurmakta zorlanabilir, yalnızlaşmayı tercih edebilir (Hobfoll ve ark., 2007).
Bu tepkilerin şiddeti ve süresi kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Ancak tüm bu belirtiler, psikolojik desteğin gerekli olduğunu gösterir.
YANGIN SONRASI PSİKOLOJİK DESTEK STRATEJİLERİ
Yangın mağdurlarına psikolojik destek sağlamak için uygulanması gereken temel stratejiler şunlardır:
Acil Duygusal Destek ve İlk Müdahale
Yangın felaketinin hemen ardından mağdurlara sunulacak ilk psikolojik yardım, onların duygusal güvenliğini sağlamayı hedeflemelidir. Psikolojik ilk yardım (PİY) yöntemi, travma sonrası en kritik destek şeklidir (Everly & Lating, 2017).
Psikolojik İlk Yardımın Temel Adımları:
Güvenli bir ortam sağlamak
Duygularını paylaşmalarına izin vermek
Bilgilendirme yapmak
Temel ihtiyaçları karşılamak
Sosyal bağları güçlendirmek
Profesyonel Destek ve Psikoterapi
Yangın sonrası psikolojik destek sürecinde profesyonel terapistler ve psikologlar önemli bir rol oynar. Özellikle bilişsel davranışçı terapi ve göz hareketleriyle duyarsızlaştırma ve yeniden işleme terapisi gibi yöntemler, travma sonrası stres bozukluğu yaşayan bireyler için etkili olabilir (Shapiro, 2018).
Bilişsel Davranışçı Terapi: Kişinin yangın sonrası oluşan olumsuz düşüncelerini değiştirmeye yönelik çalışmalardır
Göz Hareketleri ile Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme (EMDR) Terapisi: Travmatik anıların işlenmesine yardımcı olur ve bireyin yangınla ilgili tetikleyicilere karşı duyarsızlaşmasını sağlar.
Destek Grupları: Benzer deneyimler yaşamış kişilerle bir araya gelerek, duygusal dayanışma sağlanabilir.
TOPLUMSAL DESTEK VE DAYANIŞMANIN ÖNEMİ
Yangın sonrası mağdurların yakın çevrelerinden alacağı sosyal destek, iyileşme hızını önemli ölçüde artırır (Kar & Bastia, 2018). Yangın sonrası bireylere yalnızca bireysel psikolojik destek sunmak yeterli değildir; aynı zamanda toplumsal dayanışmanın da güçlü olması gerekir. Maddi kayıpların telafisi için sağlanan yardım, kişinin kendini yeniden güvende hissetmesini sağlayarak ruhsal istikrarı destekler. Yangın sonrası travmayla baş etmekte zorlananlar için müzik, resim veya drama terapisi gibi yaratıcı yöntemler sürece olumlu katkıda bulunabilir.
Toplum içinde oluşturulan gönüllü destek grupları, yangından zarar gören ailelere yardım ederek duygusal ve sosyal iyileşmelerini hızlandırabilir (Watson et al., 2011). Yangın sonrası psikolojik desteğin önemi hakkında toplumu bilinçlendirmek için medya ve sosyal medya platformları etkin bir şekilde kullanılmalıdır.
Bakanlıklar, belediyeler, sosyal hizmet kurumları ve sivil toplum kuruluşları yangın mağdurlarına uzun vadeli psikososyal destek programları sunmalıdır.
Gelişimsel ve fiziksel faktörler nedeniyle daha kırılgan olan çocuklar ve yaşlılar için ayrı programlar tasarlanmalıdır. Farklı kültürlerden gelen mağdurların inanç ve değerlerine saygı göstermek ve programları onlara göre uyarlamakta önemlidir.
Yangın sonrası travma, afet mağdurlarında gerek kısa gerekse uzun vadede derin psikolojik etkilere yol açabilir. Bu nedenle, etkili bir psikolojik destek programı; kriz anından başlayarak uzun vadeli rehabilitasyon aşamasına kadar uzanan, çok katmanlı bir yaklaşıma dayanmalıdır. Bilişsel ve duygusal iyileşme sürecinde, aile ve toplum desteği ile profesyonel yardımların bütüncül olarak ele alınması, mağdurların normal yaşantılarına daha hızlı ve sağlıklı biçimde dönmelerine katkı sunar.
Yangın sonrası psikolojik destek, yalnızca bireyin değil toplumun da sorumluluğundadır. Yangından etkilenen bireylerin iyileşme sürecinde empati, anlayış ve profesyonel destek kritik bir rol oynar.
KAYNAKÇA / REFERENCES
1-American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic andstatistical manual of mental disorders (5th ed.).
2-Bonanno, G. A., Brewin, C. R., Kaniasty, K., & La Greca, A. M. (2010). Weighing the costs of disaster: Consequences, risks, and resilience in individuals, families, and communities. Psychological Science in the Public Interest, 11(1), 1-49.
3-Bryant, R. A., Harvey, A. G., Dang, S. T., & Sackville, T. (2018). Psychological outcomes following major fires. Journal of Traumatic Stress, 31(4), 509-520.
4-Everly, G. S., & Lating, J. M. (2017). Psychotraumatology: Keypapers and core concepts in post-traumatic stress. Springer.
5-Galea, S., Nandi, A., & Vlahov, D. (2002). The epidemiology of post-traumatic stress disorder after disasters. EpidemiologicReviews, 27(1), 78-91.
6-Hobfoll, S. E., Watson, P., Bell, C. C., Bryant, R. A., Brymer, M. J., Friedman, M. J., ... & Ursano, R. J. (2007). Five essentialelements of immediate and mid–term mass trauma intervention: Empirical evidence. Psychiatry: Interpersonal and BiologicalProcesses, 70(4), 283-315.
7-Kar, N., & Bastia, B. (2018). Post-disaster psychosocial supportand mental health interventions. Indian Journal of PsychologicalMedicine, 40(2), 101-110.
8-Neria, Y., Nandi, A., & Galea, S. (2011). Post-traumatic stressdisorder following disasters: A systematic review. PsychologicalMedicine, 38(4), 467-480.
9-North, C. S., & Pfefferbaum, B. (2020). Mental health responseto community disasters: A systematic review. JAMA Psychiatry, 77(9), 937-947.
10-Shapiro, F. (2018). Eye movement desensitization andreprocessing (EMDR) therapy: Basic principles, protocols, andprocedures. Guilford Publications.
11-Watson, P., Brymer, M. J., & Bonanno, G. A. (2011). Post-disaster psychological intervention since 9/11. AmericanPsychologist, 66(6), 482-494.
12-Yule, W. (2019). Treating traumatic stress in children andadolescents: How to foster resilience through attachment, self-regulation, and competency. Journal of Child Psychology andPsychiatry, 60(1), 54-65.
Dr. Hakan ERDOĞAN
A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
CertIOSH/NEBOSH TUTOR& NEBOSH IGC
Makine Y. Mühendisi
